De coronapandemie is voor technocraten, de priesters van de maakbare samenleving, een geschenk uit de hemel. Hun modellen dicteren het leven.
Wat hebben Sjöwall en Whalöö, het Zweedse schrijversduo van een klassiek geworden reeks misdaadromans; Ray Davies, voorman van popgroep The Kinks; en J.G. Ballard, auteur ven speculatieve romans die zich in zijn woorden “vijf minuten in de toekomst” afspelen, met elkaar gemeen?
In de jaren zestig van de vorige eeuw hadden ze – onafhankelijk van elkaar – in de gaten dat er iets grondig mis was met de sociaal-democratische utopie van de naoorlogse welvaartsstaat. Ze zagen een tendens: naar technocratisch bestuur, naar vernietiging van gemeenschappen, naar ontmenselijking van het bestaan. De toekomst was niet iets om naar uit te zien, maar om te vrezen.
In de romans van het auteursechtpaar uit Zweden is de sociaal-democratische heilstaat een project van rigide ambtenaren en fantasieloze managers wier wensdenken haaks staat op de kille werkelijkheid van reorganisaties en bezuinigingen. Ray Davies van The Kinks zag lokale sociale netwerken opgebroken worden en buurtgemeenschappen verplaatst naar nieuwbouwcomplexen; volkswijken die plaats maakten voor woontorens van brutalistisch beton. In dat naar de hemel reikende beton situeerde J.G. Ballard High Rise, een onheilspellende roman over klassestrijd en hedonisme van het egoïstische soort.
“I was born in a welfare state, ruled by bureaucracy, controlled by civil servants, and people dressed in grey, got no privacy, got no liberty, cos the twentieth century people took it all away from me,” zingt Davies met allengs kwader klinkende stem. “I’m a 20th century man and I don’t want to die here.” De tekst van 20th Century Man is griezelig actueel. Vervang ‘twentieth’ door ‘twentyfirst’ en het lied gaat over de wereld van nu. Meer in het bijzonder: de wereld na corona. De gezellige volkskroeg op de hoes van het Muswell Hillbilies-album is dicht.
Cirkels in het park
“It’s the age of insanity”, zingt Davies; het is de tijd van de waanzin. De zanger vraagt zich af: “What has become of the green pleasant fields of Jerusalem?” Daar zijn cirkels op geschilderd.
De trend die Sjöwall en Whalöö, Ray Davies en J.G. Ballard opmerkten – de sluipende technocratisering , met als gevolg de ontmenselijking van het bestaan – is nadien meer en meer manifest geworden. De digitale revolutie heeft het proces versterkt. De komst van corona heeft die ontwikkeling bestendigd.
Net als sommige filosofen hebben technocraten een probleem met de vrije wil. De anarchist zegt: laat het virus zijn gang gaan and damn the consequences. Zo is het leven nu eenmaal: een loterij, met of zonder corona. Voor de technocraat, de missionaris van de maakbare samenleving, is controle het hoogste goed. Voor hem is de werkelijkheid een scenario.
De technocraat gaat op neurotische wijze om met risico. De technocraat heeft een dwangmatige obsessie met regie. Het spreadsheet is het symbool van zijn kijk op de wereld en manier van denken. Alles wat niet keurig in de vakjes past, is lastig en wordt tegengewerkt. Alles wat niet meetbaar is, bestaat niet. Hij kneedt het leven naar zijn modellen. Hij heeft zijn dashboard en draait aan de knoppen. Met de uitdraai in de hand organiseert hij het hele land.
De technocraat is dol op het protocol. Voor de technocraten en hun maakbare samenleving is corona een geschenk uit de hemel. Het is de ultieme aanleiding om de grillige burger te drillen. Cirkels in het park om te ontspannen. Biertje tijdens besproken tijdslot. Pret op commando, alles volgens planning. Zelfs de raison d’être van de consumptiemaatschappij, het winkelen, dient te geschieden op afspraak. Het spreadsheet glundert.
Van het spreadsheet mochten we niet buiten de kaders denken; al maakt de maakbare samenleving zichzelf wijs dat men creativiteit belangrijk en nuttig vindt, skepsis wordt weggezet als ‘wappie’. Het coronaprotocol commandeert de consument nu ook diens fysieke gedrag. Afstand houden, volg de looplijnen, leven op afspraak. Die cirkels in het gras zijn van een verbluffende symboliek. En een zielverpletterende steriliteit.
Toeval is taboe
We zijn beland in de technocratische nachtmerrie van Sjöwall en Whalöö, de gemeenschapsvijandige dystopie van Ray Davies, de sociale hel van J.G. Ballard. Die observeerde in de jaren zestig van de vorige eeuw dat de mediamaatschappij, met zijn niet aflatende bombardement van ‘nieuws’ en spektakel, zijn eigen pathologie creëert: de mediapsychose. Werkelijkheid en mediarepresentatie zijn van plaats verwisseld. Echt is nep geworden en nep wordt voor echt versleten. Authenticiteit gewantrouwd, nabootsing gevierd.
De reactie van de technocraten op het coronavoris heeft het leven getransformeerd tot mediaproductie: gecontroleerd en geregisseerd, alles volgens draaiboek. Spontaniteit, improvisatie en toeval zijn taboe verklaard. Het leven als script.
Wanneer de werkelijkheid een filmset is geworden, is gekte het laatste toevluchtsoord van de verbeelding. Cut.
The Kinks – 20th Century Man
