Absurdisme is de enige werkelijkheid, sprak Frank Zappa eens, en hij heeft meer gelijk dan ooit. Maf is het nieuwe normaal. Je kunt ook zeggen: gestoord is standaard, normaal de afwijking. Regeert het surrealisme?
Het is maar een kleine greep uit het recente aanbod. Een bejaarde man besluit zijn resterende jaren te willen leven als vrouw en miljoenen kijken mee via zijn reality-tvshow. U dacht aan het stuur te zitten, maar hackers breken in en nemen op afstand de besturing van de auto over. De banken moeten worden getemd, meent de overheid, dus schrijven banken mee aan de nieuwe wetgeving inzake banken. De narcissen bloeien met kerst, de winter is het nieuwe voorjaar.
De wereld is een schilderij van Dali geworden. De marge is het nieuwe centrum, de uitzondering de nieuwe maatstaf. Nog even en de kreeft maakt opgang als huisdier, horloges praten terug en zwart is het nieuwe wit. Door een overdaad aan media is onze realiteit een hyperrealiteit geworden en van normaal ligt niemand meer wakker. Met normaal vang je geen aandacht en aandacht is de munt van de aandachtseconomie, dus is de hyperbool (de stijlfiguur van de overdrijving) de norm geworden.
Overdaad
De hyperbool, dat is in sociale media-taal: het overstatement. Wie praat wordt in het koor van stemmen niet gehoord, dus schreeuwt men en, om zeker te zijn dat er wordt geluisterd, overschreeuwt men zich. Het is slecht voor de keel, de boodschap wordt er niet duidelijker van, maar men doet het—omdat iedereen het doet. Oordopjes zijn dringend gewenst, keelpastilles dito en vooruit, een natte doek tegen het voorhoofd wil ook wel eens helpen.
Het is de overdaad aan prikkels die op de zenuwen gaat werken. Kijk eens in het koffie-etablissement waar de hippe twintiger zelfstandig zonder personeel zit te zijn achter zijn of haar Jobs-machine, waar de gestijlde modeslachtoffers het scherm van hun telefoon bevingeren. En let op de beentjes. De helft of meer zit onbewust te wippen met een been, sommigen met beide benen. Het is onrust. Tussen de oren stormt het. Help, ik mis iets, ik kan het nauwelijks (pun intended) bijbenen.
Wipbeen
Het is maf gedrag, maar tegenwoordig normaal. De lezer die de papieren krant tot zich neemt wordt zelden bevangen door een wipbeen. Hij heeft ook geen scherm met hyperlinks voor zijn neus, geen mogelijkheid om door te klikken naar méér méér méér en … help! De burger die zijn telefoon gebruikt om te bellen (of berichten te versturen) en niet als broekzakcomputer, bekruipt niet het gevoel te verzuipen in een oceaan van nieuws, info en vermaak.
Maar ook overstimulatie heeft zijn grenzen, het verwerkend vermogen van onze cognitie een plafond. Daarom is er hoop dat de hype als abnormaal zal worden herkend en keelpastilles weer gaan dienen om de symptomen van verkoudheid te bestrijden. Want in een überhip café in onze hoofdstad zag ik een verzameling hipsters van uiteenlopende nationaliteiten een avond lang hangen—zonder beeldscherm! Baarden en knotjes genoeg, brak Engels (de voertaal) in overvloed, maar geen smartphone of tablet in zicht. Men dronk, kletste, flirtte of speelde bordspelletjes. Het had 1930 kunnen zijn.
Swingmuziek
En dat was het ook een beetje, want uit de speakers klonk swingmuziek en krakerige blues, zo weggelopen uit de soundtrack van Boardwalk Empire. Toen viel me op dat ik in de drinkplaatsen van de Amsterdamse Pijp – volgens kenners de broedkamer van trendsettend Nederland – al vaker muziek uit de jaren dertig had horen klinken. Het is muziek die haaks staat op de hyperrealiteit, muziek uit de tijd dat radio en opnametechnologie nog in de kinderschoenen stonden. Uit de tijd dat surrealisme en art deco de toon aangaven.
Het geeft een idee hoe onze wereld er binnenkort (nog meer) zal uitzien. De realiteit vouwt zich terug om de hyperrealiteit en het surrealisme wordt onze nieuwe werkelijkheid, de bluf voorbij. Wat ooit opborrelde in het brein van kunstenaars als Marcel Duchamp, Salvador Dali en Andy Warhol, een fantasie dus, wordt de dagelijkse werkelijkheid, door onszelf geschapen. We leven, sensueel en virtueel, in de wereld van Duchamps, Dali en Warhol. Niets is echt; alles is bedacht, geregisseerd. Voor mensen met verbeelding breken er gouden tijden aan.
Louis Armstrong – Dinah (1933)
Lees meer
