Tijd voor niets

Verliezen we aandacht voor dingen en mensen? Al in de Middeleeuwen kwam men tijd te kort. Gelukkig hebben we tegenwoordig apps om onze tijd beter te managen. Maar gooien we met het badwater ook de baby weg?

We hebben het steeds drukker, het is zelfs een statusdingetje geworden. Wie niet druk is maar ontspannen, niet gehaast maar pootje baadt in zeeën van tijd, is niet goed wijs. Die is een freak of op zijn minst een loser. Misschien is hij wel een bedreiging.

Alles is tegenwoordig competitie, dus ook de omgang met het meest ongrijpbare en kostbaarste wat er is, tijd. De uitdrukkingen rond tijd zijn talloos. Bij de tijd zijn. De tijd van je leven hebben. En: tijd is geld. Omdat tegenwoordig alles om geld draait, draait alles om—tijd.

Daar hebben we nooit genoeg van. We komen altijd tijd te kort. We leven onder de voortdurende druk van deadlines. En die stapelen zich steeds sneller op. Dankzij de digitale revolutie is het leven een race tegen de tijd geworden. De Rode Koningin uit Alice in Wonderland wist het al: je moet steeds harder rennen om op dezelfde plek te blijven.

Alice in Wonderland (Thug Notes)

Urgentie geeft zin

Daarom dagdromen we over tijd als een oneindig hulpmiddel. In onze fantasie hebben we het eeuwige leven. Pubers dromen daar niet van, die weten niet beter. Wetenschappers weten wel beter en studeren op het onmogelijke: meer tijd, langer leven. Of nog beter: oneindig lang leven. Onsterfelijkheid.

Stel dat je het eeuwige leven hebt, word je daar, zoals stilzwijgend verondersteld, beter van? Heeft het leven dan meer inhoud of betekenis? Als dat waar was zou de zin van het leven schuilen in de lengte ervan, in de duur, de kwantiteit.

Doe het gedachtenexperiment: je hebt het eeuwige leven. Nooit meer haast, alles wordt uitgesteld tot morgen of volgende week of volgend jaar of volgende eeuw, want er is tijd genoeg. Uiteindelijk kom je nergens meer toe. Want waarom zou je je druk maken, dat komt wel. Maar als je je er niet toe zet, komt het nooit. Het eeuwige leven maakt apathisch.

Het omgekeerde is ook waar: de eindigheid geeft het leven urgentie. De tijd is beperkt, je kunt niet alles doen, je hebt niet voor alles tijd. Je moet keuzes maken. Dit wel, al het andere niet. Of: eerst dit, en dan dat en daarna, misschien, als er tijd over is, nog dat, als bonus als het ware. Die urgentie geeft het leven , of eigenlijk: je keuzes, betekenis. In de beperking schuilt de kwaliteit.

Het verschil tussen urgentie en druk

Tijd management

Maar het leven kan ook te urgent worden, te vol zijn. Dat is de ziekte waar de digitale mens aan lijdt. De smartphone biedt toegang tot een ongekend aanbod aan berichten, artikelen, speelfilms, documentaires, muziekbibliotheken, podcasts, e-boeken. Het is overstelpend veel, oneindig bijna.

Dat zorgt voor stress. We horen de Rode Koningin in onze nek hijgen en zijn bang om iets te missen. Om achter te blijven. Waardoor we kiezen om druk te zijn. De kwantiteit ovestelpt ons en door onze reactie, ‘ik heb het steeds drukker’, verdampt de kwaliteit.

De geletterde mens uit de Middeleeuwen, dat waren er overigens niet zo heel veel, maakte zich er al druk over. Er waren nog geen gedrukte boeken, alleen handgesschreven manuscripten en die waren achaars en kostbaar. Maar de Middeleeuwse lezer verzuchtte al dat er geen tijd was om al die (tegenwoordig zouden we zeggen: paar) boeken te lezen.

Door de explosie van kennis en media heeft dat ‘probleem’ zich voor de digitale mens exponentieel vermenigvuldigd. Hij heeft voor niets tijd, de keuzestress verlamt hem. De overdaad maakt apathisch.

Literary summary: Alice’s Adventures in Wonderland (podcast)

Tijd kun je maar één keer uitgeven, net als geld. Dus zijn er methodes en curssussen om te leren hoe je meer uit je tijd haalt zodat je een rijker mens wordt. Zonde van de tijd, dat timemanagement. Het suggereert dat je als het ware tijd maakt, de kwantiteit vergroot, maar het gaat voorbij aan de kwaliteit. De Rode Koningin lacht in haar vuistje.

Overigens doen we hetzelfde met geld. Sinds de Amerikaanse president Nixon in 1971 de dollar loskoppelde van de goudstandaard is de waarde van geld niet langer materieel, maar denkbeeldig. Dat virtuele geld kunt je eindeloos bijdrukken, wat sinds de kredietcrisis van 2008 ook op astronomische schaal gebeurt. Dat geld is niets waard, het is monopoly-geld. De kwantiteit stijgt, maar de kwaliteit is verdampt.

Dat krijg je als je tijd en geld gelijkstelt. Als je meent: tijd is geld. Tijd is veel meer dan geld.

Aandacht is kwaliteit

In de digitale wereld is aandacht de nieuwe munt. Door de overstelpende overdaad is de competitie voor aandacht van de consument (let op de economische term: niet mens, of individu, maar consument, want geld is in de digitale wereld de dominante ideologie), dus laten we liever iets neutraler zeggen, van de gebruiker, tot surrealistische proporties opgeblazen.

Aandacht is een ander woord voor tijd. De vraag: heb je even tijd voor me, betekent: heb je even aandacht voor me. Aandacht impliceert kwaliteit, want aandacht zonder aandacht is drie keer niks. Aandacht is de dimensie kwaliteit van de kwantiteit tijd.

Are you paying attention?

Door de digitale drukte hebben veel mensen geen tijd meer om op zoek te gaan naar een potentiële minnaar (of minnares), want dat kost aandacht. Gelukkig voor de Homo digitalis zijn daar apps voor: daten doe je digitaal. Voor een probleem dat door technologie wordt geschapen – te druk, geen tijd – bedenken we—een technologische oplossing! Daar schuilt een veelzeggende ironie in, maar daarvoor hebben we geen tijd, ik bedoel, aandacht.

De digitale wereld slurpt ons steeds meer op en zo ontstaat de behoefte om ook eens van dat scherm los te komen en niet virtueel te communiceren, maar live, in realtime te praten met een mens die je kunt aanraken, mocht je dat willen. Alleen, door gebrek aan aandacht zijn we onze vrienden kwijt geraakt. Geen nood, daar zijn ook apps voor.

Gefaciliteerd contact

Dating-apps en ontmoetingapps, bedoeld om seks dan wel contact te faciliteren, hebben iets kneuzigs. Alsof je zelf niet mans of vrouws genoeg bent en de telefoon het werk laat doen. Alsof al die filters in die app-algoritmes je niet van de verrassing van je leven zouden weghouden. Alsof die jouw aandacht zouden kunnen richten op wat jou wel boeit. Alsof het toeval is iets wat je moet managen.

Mensen die er voor geleerd hebben plaatsen kanttekeningen bij dating en ontmoetingapps. Het is niet spontaan, maar geregisseerd. Het is niet toevallig, maar gefilterd. Psychotherapeut Carolien Roodvoets merkt op: “De illusie ontstaat dat je alles in de hand hebt, dat jij de regie hebt en dat concessies niet nodig zijn. Dat is een vergissing. Ik vraag me soms af of de nieuwe generatie die met elektronische communicatie opgroeit, dat nog wel leert”.

Het niet tot in detail geregisseerd, voor een groot deel door toeval gestuurd leven morst met tijd, maar is rijk aan kwaliteit. Of zoals de Japanse regisseur Yasujirô Ozu het in zijn film Bakushû (Early summer, 1951) door een van de personages laat verwoorden: het zijn de nutteloze dingen die het leven glans geven. Voor niets tijd? Dan is het tijd voor niets.