De documentaire Hallelujah: Leonard Cohen, A Journey, A Song belicht de wording van Leonard Cohens bekendste nummer en hoe het verder ging.
Leonard Cohen (1934-2016) is geliefd, ook bij regisseurs. Nog voor zijn debuutalbum eind 1967 verscheen, was de Canadese dichter onderwerp van een documentaire. Zijn tournees als brombassende bard zijn meerdere malen vastgelegd op celluloid, dito zijn wedervaren als existentiële zoeker. Het heeft een vracht aan historisch beeldmateriaal opgeleverd, waarin latere filmmakers gretig konden graaien.
In 2006 verscheen Leonard Cohen: I’m Your Man in de Nederlandse bioscoop, een wat warrige mix van concertregistratie, pratende hoofden en archiefbeeld. Meer focus – en minder naakte adoratie – typeert Marianne & Leonard: Words of Love uit 2020, over Cohens relatie met zijn Noorse muze, Marianne Ihlen.
‘Captain Mandrax op de loop voor leven en liefde’ luidde de kop boven mijn verslag. De film is pijnlijk intiem en pijnlijk eerlijk. Nog intiemer en nog eerlijker, maar zeker niet pijnlijk, is Hallelujah: Leonard Cohen, A Journey, A Song. De film van het tweetal Daniel Geller en Dayna Goldfine, dat eerder documentaires maakte over Russische balletdansers, Newyorkse kunstenaars en een historische moordzaak, was te zien tijdens IDFA 2021 en draait nu in de bioscoop.
Melancholie als ambrosium
Hallelujah, die verhaalt hoe Leonard Cohens signature tune uitgroeide tot seculiere psalm, is een film over vervoering en overgave. Over eenwording; met de kosmos, met de ander. Het brengt de twee hoofdthema’s in het oeuvre van Leonard Cohen, het spirituele en het zinnelijke, het heilige en het profane, tesamen. Wellicht is dat wat het nummer – en bij uitbreiding de dichter/zanger – uniek maakt: het onverenigbare verenigd.
Dat ging niet vanzelf. Cohen zocht lange tijd naar het antwoord op levensvragen, geplaagd door periodieke depressies. ‘I stepped into an avalanche, it covered up my soul’ (Avalanche, van Songs of Love and Hate, ook opgenomen door Nick Cave, die al een loopbaan lang het Australische bastaardkind van Leonard Cohen probeert te zijn). Na jaren als ascetische Zen-monnik in een Californisch klooster te hebben geleefd, bleek de donkerte in zijn ziel te zijn “opgelost”, aldus Cohen.
De mentale pijn werd financiële wee: terug uit het klooster bleek zijn manager hem te hebben bestolen en de zingende dichter, de zeventig gepasseerd, kon weer op pad. Parallel aan Cohens triomftocht langs de internationale podia groeide zijn compositie Hallelujah uit tot universeel gewaardeerd lied. Het doet melancholie smaken als ambrosium.
Ingekeerde extase
Iedereen zal zijn speciale Hallelujah moment hebben. (Het mijne was op de snelweg, in een auto met drie mensen die ik nauwelijks kende en Jeff Buckley op de stereo; de ramen besloegen nog net niet.) Cohen werkte zeven jaar aan de tekst; twijfelde, schrapte, herschreef. Er bestaan zo’n honderdvijftig coupletten en de tekst van de plaatversie, te horen op Various Positions uit 1984, wijkt af van de coupletten die Cohen later zong voor publiek.
Ook de versie die te horen is in de Disney-tekenfilm Shrek wijkt af, want gecensureerd. En in de film is een andere opname te horen (John Cale) dan op het soundtrackalbum (Rufus Wainwright). Alsof er voor iedereen een geëigende, persoonlijke Hallelujah is.
Het lied is “an instruction manual how to be in this world”, constateert singer-songwriter Regina Spector. Ze is niet de enige muzikant van haar generatie die de ingekeerde extase van Hallelujah herkent, nadat Bob Dylan het lied als eerste coverde, John Cale het opnam voor het tribute-album I’m Your Fan en Jeff Buckley het zich eigen maakte op zijn debuutalbum Grace. En toen kwamen de talentenjachten, de American Idols, de X Factors en de Britain Got Talents van de tv-wereld, en Hallelujah werd een sjibbolet van smaak.
Scheppen via taal
Diep in de film van Geller en Goldfine zit een opmerking van Leonard Cohen die de kern van zijn dichterschap, zijn spirituele queeste, zijn worsteling met de tekst van Hallelujah en de zeggingskracht van het nummer raakt: “the world was created through words, through speech”. Het is een Joodse gedachte, die door psychologen en taalfilosofen wordt beaamd. Iets bestaat pas als je het een naam hebt gegeven. Taal is magisch.
Geller en Goldfine nemen twee uur de tijd om het verhaal te vertellen. In de titel Hallelujah: Leonard Cohen, A Journey, A Song zit verscholen dat er in feite twee films worden vertoond, één over de zoektocht die uitmondde in een loopbaan (of de loopbaan die een zoektocht bleek) en één over het lied dat zowel ‘een symbolisch gedicht’ (Cohens ex-partner Dominique Isserman) als ‘een conversatie met de eeuwigheid’ (Leonard Cohen) is.
Mijn favoriete dichtregel van Leonard Cohen is deze: “There’s a crack in everything, that’s where the light comes in”. Hallelujah is die crack. Driemaal raden welk lied K.D. Laing zong tijdens Cohens uitvaart.
Trailer Hallelujah: Leonard Cohen, A Journey, A Song
