Surrealisme regeert, daarmee openden we het nieuwe jaar. We leven anno nu in de wereld van Marcel Duchamps, Salvador Dali en Andy Warhol. Waarom en hoezeer we in een kunstwereld leven, daarover handelt het drieluik Het gelijk van. Hier deel 1, over Marcel Duchamps.
Marcel Duchamps (1887-1968) is misschien wel de belangrijkste kunstenaar van de twintigste eeuw, maar hij vulde zijn tijd voornamelijk met schaken. Hoe kan de grootmeester dan zo’n enorme invloed hebben gehad op de wereld van nu, die van de vroege eenentwintigste eeuw? Omdat Duchamps het idee over wat kunst is radicaal op zijn kop zette. Kunst is wat de kunstenaar kunst noemt, meende hij, en zette vervolgens een handtekening op een industrieel vervaardigd product, een pissoir. Op Fountain, de titel van het object, plaatste hij niet eens zijn eigen handtekening, maar signeerde het met R.Mutt 1917. Sindsdien is kunst niet meer wat het was. De wereld overigens ook niet.
Duchamps leefde voornamelijk in zijn hoofd. (Aan de sensuele wereld vertoonde hij zich soms als vrouw, Rrose Sélavy: zie de foto boven dit stukje.) Het is dat internet als object niet bestaat – alleen als verzameling computers en al dan niet draadloze verbindingen: als infrasctructuur – en Duchamps niet meer leeft, anders had hij internet gesigneerd met R. Mutt 2016 en het een kunstwerk genoemd. Het ging hem niet om het ding, het ging hem om het idee, het concept. Het duurde even, maar vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw werd Duchamps idee gretig omard. Sindsdien is kunst vooral conceptuele kunst geworden. Het object is een bagatel, het idee telt.
Geprepareerde haai
De Britse kunstenaar Damien Hirst plaatste een tijgerhaai in een glas-en-stalen bak met formaldehyde en noemde het kunstwerk The Physical Impossibility of Death in the Mind of Someone Living . In 2008 deed de eigenaar, Charles Saatchi, het van de hand voor een bedrag van naar verluidt 8 miljoen dollar. Dat is op zich al opmerkelijk en een treffende illustratie dat Duchamps’ opvatting over kunst wortel had geschoten. Nog opmerkelijker is dat de nieuwe eigenaar niet het originele kunstwerk kocht. De haai die Hirst in 1991 tot kunstwerk had gepromoveerd was gaan rotten en in 2006 vervangen door een beter geprepareerd exemplaar.
Wat de, toegegegeven: filosofische, vraag oproept of de nieuwe eigenaar het kunstwerk The Physical Impossibility of Death in the Mind of Someone Living had aangekocht dan wel een kopie. Interessante vraag en, inderdaad, 8 miljoen dollar voor een kopie, dat is een sterk bewijs voor het gelijk van Duchamps. Op de vraag: Is het nog steeds hetzelfde kunstwerk, antwoordde Hirst: ‘Het is een dilemma. Kunstenaars en kunstconservators hebben uiteenlopende ideeën over wat belangrijk is: het oorsponkelijk kunstwerk of de oorspronkelijke bedoeling. Mijn achtergrond is conceptuele kunst, dus voor mij staat de bedoeling voorop. Het is dus hetzelfde kunstwerk. Maar daar zullen de kenners nog lang over discussiëren.’
Mona Lisa met snor
Duchamps zou het prachtig hebben gevonden, de haai in zijn bak ontsmettingsmiddel. En vooral die discussie over echt of kopie. Same difference , zou hij hebben gezegd, met verwijzing naar het internet. Daar slingeren miljoenen digitale kopieën rond, waarvan er één het origineel is. Maar welke? Ze zijn allemaal gelijk. Een beter argument voor zijn gelijk had Duchamps nauwelijks kunnen bedenken. Damien Hirest bedacht van zijn haai een variant op miniatuur, een guppy op formaldehyde. Het staat in het Miniatuurmuseum, tegenwoordig onderdeel van Gemeentemuseum Den Haag.
In onze wereld regeert het idee. En niet alleen in de virtuele wereld van internet en digitale media, ook in de sensuele wereld van baksteen en lichaamsgeur. Nieuw! prijst de verpakking aan, maar je koopt hetzelfde product, alleen in een nieuw jasje. Of: biologisch, nog zo’n mooie, en het klópt, want het hing ooit aan een boom of een druivenrank. Of de productinformatie over wat er zit in de soep die je in de magnetron kunt opwarmen, ook die feiten worden opgerekt, want het gaat om het idee, nietwaar. Het zijn niet alleen autofabrikanten die sjoemelen met software, iedereen sjoemelt met de waarheid. Alles is gelogen, want het is maar wat je gelooft.
Het idee regeert en de uitvoering is bijzaak. Niet: wat is het, maar: wat wil je ermee. Het oorspronkelijke idee van Duchamps was dat kunst is wat de kunstenaar zo noemt. Een eeuw later is dat radicale idee zo ver onze samenleving en zo diep ons bewustzijn binnengedrongen dat we het uitleggen als: waar is wat je zegt dat waar is. Duchamps schilderde een snor op de Mona Lisa en noemde het LHOOQ .Tegenwoordig is iedereen kunstenaar.
This is Modern Art: Hollow Laughter
https://www.youtube.com/watch?v=ZK7EJOfULSA
