Janis Joplin ontketend

Ze klonk als een woestijnkat en dronk als een tempelier. Ze vond zichzelf niet al te vrouwelijk, maar dat ze juist als vrouw de blues zong maakte haar uniek. Op 19 januari zou ze 73 zijn geworden. Over Janis Joplin maakte Amy Berg de documentaire Janis: Little Girl Blue.

“Morgen bestaat niet. Het is altijd vandaag.” Het is een gekende uitspraak van Janis Joplin. Dus leefde ze alsof morgen niet bestond. Maar het was niet alleen levenslust die de brandstof van haar uitbundigheid was. Ze straalde in de aandacht, in de schaduw loerde het gemis. “Op het podium bedrijf ik de liefde met 25.000 mensen, daarna ga ik alleen naar huis,” is een andere uitspraak van haar.

Er zijn geen schurken in het verhaal van Janis Joplin, maar sommige mannen uit haar leven, mannen met wie ze bed of carrière deelde, laden toch minstens de verdenking van profiteur op zich. Joe McDonald, de zanger van Country Joe & The Fish, was een enige tijd haar minnaar, maar verklaarde bijna vijftig jaar later doodleuk nooit van haar te hebben gehouden. “We waren vrienden, meer niet.”

De bont geschilderde Porche van Janis Joplin

En haar manager, Albert Grossman, de man die tevens de zakelijke belangen van Bob Dylan behartigde, sloot in 1969 op haar naam een levensverzekering van 200.000 dollar af. Hij wist dat ze gevaarlijk leefde, al maakte Joplin nooit brokken als ze dronken achter het stuur van haar bont geschilderde Porche zat. Er kwam een rechter aan te pas, maar Grossman streek aan haar overlijden 112.000 dollar op. Daarvoor moest hij wel onder ede verklaren niet bekend te zijn geweest met Joplins heroïnegebruik.

Merkwaardig genoeg hadden sommige vrouwen een probleem met Janis Joplin, want ze deed precies waar het feminisme voor stond. Ze was – met Grace Slick, zangeres van Jefferson Airplane – het boegbeeld van de tegencultuur, een idool van en voorbeeld voor jonge vrouwen. Het zou tot Patti Smith en de punkrevolutie van midden jaren zeventig duren eer er een vergelijkbaar rolmodel opstond. Maar vanuit feministische hoek was er kritiek: waarom stond ze op het toneel met alleen mannen? Joplins reactie: “Wijs me een vrouwelijke drummer aan en ik huur haar direct.”

Vrije geest

Janis Joplin rebelleerde haar leven lang tegen het milieu van haar jeugd, maar ze schreef ook trouw brieven aan haar ouders. Daar maakt documentairemaker Amy Berg dankbaar gebruik van in Janis: Little Girl Blue , haar portret van de Texaanse rhythm & blueszangeres, gemaakt voor de reeks American Masters van de publieke omroep in Amerika. De citaten uit brieven aan familie en vrienden, in voice-overs voorgelezen door zangeres Cat Powers, geeft de biografie een persoonlijke, zelfs intieme stem.

Het maakt het verhaal van Janis Joplin nog pijnlijker dan het al is. Op 19 januari 1943 geboren als oudste kind van een oerconservatief gezin (vader ingenieur, moeder huisvrouw) was Joplin van jongs af aan onzeker over haar fysieke verschijning. Daarnaast voelde ze zich onbegrepen, niet alleen door haar ouders. Haar vrije geest vond geen weerklank in de conformistische wereld van haar geboorteplaats, de oliehaven Port Arthur, een provinciestadje in Texas, kleiner dan Hilversum. Ze werd een dwarskop met een negatief zelfbeeld, bijna wanhopig op zoek naar acceptatie en liefde.

Psychedelische revolutie

Die vond ze, na enkele valse starts in Austin en North Beach, Californië, in het embryonale hippiemilieu van San Francisco, waar in 1965 de tegencultuur van beatniks en folkies op het punt stond te ontbotten tot wat een culturele schokgolf bleek te zijn, de psychedelische revolutie. Joplin voelde zich als in vis in het water in die omgeving van artistieke bohemiens, gelijkgestemde zielen die haar persoonlijkheid en talent met open armen ontvingen. Het podium was haar thuis, het applaus zalf voor een afgewezn ziel. Maar ze bleef een gekwetst kind, buiten het toneel had ze constant bevestiging nodig. Als ze nu had geleefd, zou ze zich suf hebben getwitterd.

Met Big Brother and The Holding Company

Het was te danken aan haar wilskracht dat Big Brother and the Holding Company niet één, maar tweemaal optrad tijdens het Monterey Festival van juni 1967. De band weigerde filmmaker D.A. Pennebaker aanvankelijk toestemming om hun concert vast te leggen. Joplin begreep de monumentale domheid van die beslissing en drukte een herkansing door. Het werd haar doorbraak. Berg toont Pennebakers beelden van haar spraakmakende vertolking van Big Mama Thorntons Ball and Chain en de verblufte reactie op het gezicht van Mama Cass. Clive Davis, directeur van platemmaatschappij Columbia (CBS), stond erbij en contracteerde haar ter plekke.

Psychologisch portret

Bergs film heeft ook aandacht voor de muzikale ontwikkeling van Joplin. Eerste inspiratiebron Odetta, grote voorbeeld Otis Redding, het amateurisme van de Holding Company (onthullende beelden uit de opnamestudio), de door manager Albert Grossman ingegeven beslissing om als soloartiest verder te gaan, Joplins onvermogen om een band te leiden en de artistieke (en commerciële) triomf van het posthuum verschenen solo-album Pearl—het komt allemaal in ruim honderd minuten langs, maar het psychologische portret blijft centraal staan.

Janis Joplin zingt Ball and Chain, Monterey Festival

Zelfs toen ze, 24 jaar oud inmiddels, een held was in de scene van San Francisco meenden haar ouders haar te kunnen en moeten corrigeren. Dat onbegrip voor de opvattingen van de jonge generatie was typerend voor de jaren zestig, maar in Joplins geval is het extra wrang. Drank en heroïne moesten het gebrek aan liefde compenseren.

Tragisch ongeluk

Ze kickte af, vond op het strand van Rio de Janeiro een (Amerikaanse) vriend, werkte met vermaard producer Paul Rothchild (The Doors en vele anderen) aan haar eerste solo-album en overleed op 4 oktober 1970 op een hotelkamer in Los Angeles aan een overdosis, of eigenlijk, aan eenzaamheid. Het was een tragisch ongeluk, zoals de film subtiel duidelijk maakt. Wat de film niet vertelt is dat er diezelfde week in LA nog een handvol heroînedoden vielen, allemaal afnemers van dezelfde dealer.

Janis Joplin – Move Over (Dick Cavett, 25 juni 1970)

Berg heeft zo ongeveer alle belangrijke en nog levende personen uit het korte leven van Joplin sprekend voor de camera gekregen. De belangrijkste bijdrage komt van Joplins jongere zus Laura, die de beste Joplin-biografie – Love, Janis uit 2005 – heeft geschreven; er zijn er inmiddels vier. Een andere biograaf, John Byrne Cooke, komt ook aan het woord. Puttend uit het omvangrijke archief van beeldmateriaal over Joplin en voorzien van commentaar door een stoet van muzikanten, voormalige minnaars (zowel vrouw als man, waaronder Dick Cavett) en vrienden uit alle fasen van haar leven weet Janis: Little Girl Blue te raken. Het moet een leuk mens zijn geweest. Ze had beter verdiend.