Virtual reality (VR) is een simulatie waarin de kijker wordt ondergedompeld. De technologie bestaat al lang, maar dringt nu het domein van de consument binnen. Wie wordt daar beter van?
Virtueel is een ander woord voor nep. Virtueel geld is nepgeld. Virtuele seks is nepseks. Virtuele werkelijkheid is nepwerkelijkheid. Wanneer tijdens de wielerwedstrijd de commentator de woorden ‘de ontsnapper rijdt nu virtueel in het geel’ uitspreekt, zegt hij: de ontsnapper rijdt denkbeeldig in de gele trui. Virtueel is fantasie, niet echt.
Wat is VR?
Met het verschil tussen een virtuele werkelijkheid (die geregisseerd en artificieel is) en de sensuele werkelijkheid (die chaotisch en authentiek is) hebben kunstenaars adembenemende spelletjes gespeeld. In zijn roman Time Out of Joint uit 1959 introduceerde de Amerikaane sciencefictionauteur Philip K. Dick het concept van de geconstrueerde werkelijkheid. De Wachowski broers (tegenwoordig zussen) namen het idee over voor hun film The Matrix.
Een jaar voor The Matrix, in 1998, verscheen The Truman Show in de bioscoop en die film maakt haarscherp duidelijk dat de virtuele werkelijkheid in de eerste plaats suggestie is. Truman denkt een burgerleven te leiden, maar is de hoofdpersoon van een populaire reality-tvshow. Zo lang Truman (nomen est omen) niet door heeft dat hij in een gescripte realiteit leeft – dat hij geen persoon maar een personage is – ervaart hij de schijn als echt.
Bij Philip K. Dick en de Wachowski’s dient de geregisseerde werkelijkheid niet om vermaak te verkopen. Hun (anti)helden existeren in een wereld die om ideologishge redenen is geconstrueerd. De manipulatie dient een politiek doel.
Earthling Cinema over The Matrix
Hun (anti)helden worden rebellen tegen wil en dank wanneer de kunstmatige wereld onbedoeld kleine foutjes vertoont. In Time Out of Joint blijkt een trekkoord te hangen waar een lichtschakelaar hoort te zijn; in The Matrix loopt een kat niet één, maar twee keer door het beeld. Een anomalie, een glitch in de werkelijkeid. De nepwereld begint te rafelen. Het zaadje van het wantrouwen ontkiemt.
Immersive experience
Virtual reality (VR), als concept en technologie, bestaat al sinds de jaren tachtig – ruim voor het world wide web en de smartphone – en architecten waren de eersten die professioneel gebruik maakten van VR. Voor het grote publiek is VR al die tijd buiten beeld gebleven. Het leek er lang op dat de zelfrijdende auto eerder in het dagelijkse leven zou verschijnen dan VR-entertainment.
Publieksvermaak lijkt ook niet de meest voor de hand liggende toepassing van VR. Die moet je eerder zoeken in de industriële praktijk: als interface voor het besturen van robots, denk aan operaties, constructiewerk en onderhoud. Aansturen op afstand, met de virtuele ruimte als medium. Zakelijke applicaties dus, maar vermaak voor de massa? Veel meer dan een digitaal opgetuigde kermisattractie is VR-vermaak niet.
Maar dat kan snel veranderen. Nu de smartphone grotendeels is uitontwikkeld – de accu helaas nog niet – en de verkoop stabiliseert zetten de giganten van de digitale wereld, leveranciers van diensten en apparatruur, in op VR als ‘nieuwe’ technologie die een nieuwe groeimarkt moet initiëren. Met VR kunnen er nieuwe apparaten en diensten worden verkocht.
Porno in VR
Fabrikanten van hardware, producenten van software en leveraciers van diensten huren ontwikkelaars en kunstenaars in om VR naar de wereld van de consument te brengen. VR wordt ingezet om film, games en kunst, claimt men, te verrijken met een nieuwe dimensie. Om de immersive experience, de ervaring dat je opgaat in een niet-bestaande wereld, naar de huiskamer te brengen.
Wat direct de vraag oproept: voor welk probleem is VR de oplossing? Wat voegt VR toe (en dan hebben we het niet over de jaarbalans van de digitale giganten)? Wat is er mis met die huiskamer? Is de sensuele werkelijkheid dan niet immersive?
Virtueel vertigo
Ik heb met een duikbril – vervaardigd door een technologiereus uit Zuid Korea – op de snuit naar VR-filmpjes zitten kijken en ben, om in jargon te blijven, underwhelmed. Om te beginnen houdt de beeldkwaliteit niet over. Het beeldscherm van de telefoon zit zo dicht op je ogen dat je de individuele pixels op het scherm duidelijk kunt onderscheiden. Resultaat: sub-optimale beeldresolutie. Deze wereld is artificieel, ik zie het raster van de hyperrealiteit.
Ook dient zich binnen een minuut de beruchte cyber sickness aan, de wagenziekte van de virtuele wereld. De sensorische input van de virtuele wereld spoort niet met wat je lijf in de sensuele wereld ervaart en je brein raakt een tikje van slag. Resultaat: een soort virtueel vertigo, maar de misselijkheid is echt.
Om de VR-ervaring meer immersive te maken, krijg ik een een zogeheten Subpac omgegord, een vest dat op de rug een aantal trilelementen heeft waardoor je het sublaag op de geluidsband ook lichamelijk ervaart, een beetje zoals de bassen door je lijf beuken wanneer je op een dansfeest vlak voor de PA-speakers gaat staan. Voegt de Subpac iets toe? Nauwelijks, ook met trilsensatie doet VR erg gekunsteld aan. Omslachtige hardware voor een minimale ‘verrijking’, dat moet slimmer kunnen.
Wat is een Subpac?
Silicon Beach
Voorlopig is de hyperrealiteit van VR nog een exclusief domein van techno-utopisten en een in technologie geïnteresseerde voorhoede. De commerciële belangen van bij VR betrokken spelers zijn evenwel groot. Wanneer VR aan de massa kan worden gesleten als de volgende stap in vermaak zullen er miljoenen duikbrillen en trilpakken over de toonbank gaan.
VR is de hyperrealiteit van de hypergeïndividualiseerde samenleving. De eenmansbioscoop van de duikbril sluit de rest van de wereld buiten. Maar wacht, je kunt ook gamen in de virtuele wereld en het eerste multi-player VR game, het schietspel Hover Junkers, komt eraan (voor de liefhebber: voorlopig alleen beschikbaar voor het HTC5-platform). Via de glasvezel van internet kunnen meerdere spelers elkaar in VR aan flarden knallen.
Hover Junkers
Maar wees er niet gerust op dat de verwachte (en door hardware-producenten gewenste) VR-revolutie ongemerkt voorbij zal gaan, want Silicon Valley en Hollywood zijn een monsterverbond aangegaan. Venice en Santa Monica, het Zandvoort en Bloemendaal van Los Angeles, worden in tech-kringen al Silicon Beach genoemd. Grote bedrijven uit Silicon Valley, Google voorop, hebben er dependances geopend waar technici en creatieven in samenspraak met de Hollywood studio’s aan de bioscoop van de toekomst werken.
Schrale namaak
De virtuele werkelijkheid is illusoir. Het is een mediarepresentatie van de sensuele werkelijkheid. Het is een gesimuleerde wereld, een droomdomein. Anders dan de gewone droom genereert de dromer die kunstmatige wereld niet zelf, dat doet de programmeur van de VR-code. Wat maakt dat uit, kun je denken. In de echte wereld kan ik ook niet kiezen of de zon schijnt dan wel regen uit de hemel valt. Maar in de echte wereld is er geen regisseur, geen poppenspeler die aan de touwtjes trekt. Daar regeren natuurwetten en toeval.
In VR ontbreekt iets elementairs, iets cruciaals. De simulatie ontbeert iets simpels wat de werkelijkheid in overvloed te bieden heeft: de tactiele sensatie. Het waait niet in VR. In de virtuele wereld is het bladstil. In VR is het aanbod aan zintuigelijke indrukken beperkt: alleen beeld, audio en – als je een Subpac omgort – trillingen. Maar geen geur, geen smaak, geen tastzin. VR is derhalve nogal schraal.
De huid is het grootste en intensiefst gebruikte – moeten we seks noemen? – zintuig van de mens. In een wereld waarin de huid niet bestaat zul je nooit de gloed van de zon voelen. Daar kan Silicon Beach niets aan veranderen.
VR is gescript bedrog. Opletten dus, helemaal in een wereld waar politiek en vermaak door elkaar lopen.
