Van de marge naar het hart van de eigentijdse cultuur, de elektronische muziekpioniers uit Düsseldorf hebben een eigen wereld geschapen. Dat is nu ook onze wereld. Het tweede deel van de vierluik. De eenzame fietser: 45 jaar Kraftwerk.
Buitenbeentjes
Zonder dub en electro geen eigentijdse dace cultuur en zonder Kraftwerk geen electro. Als de popmuziek van het nieuwe millennium een mengvorm is van dub (Jamaica) en techno (Duitsland), dan begint het Duitse deel van het verhaal in de nazomer van 1974, wanneer het vierde Kraftwerk-album Autobahn verschijnt. Het is het eerste volledig elektronisch album van het duo uit Düsseldorf. Het titelnummer vult een hele plaatkant. Het verklankt, met geluidseffecten en al, een ritje over de snelweg. Die snelweg is overigens ook een Duitse uitvinding.
Al klonk Autobahn , in verkorte versie uitgebracht op single, een beetje vreemd tussen de Status Quo’s, Rory Gallaghers en Cockney Rebels van dat moment (ze zijn te vinden op het affiche van Pinkpop 1974), het nummer met de Duitse tekst en afwijkende muziek werd een internationale hit. In Amerika was het de eerste Duitstalige single die de hitlijst bereikte. Hoorden de Amerikanen er een soort Beach Boys pastiche in? Surfen, maar dan op het asfalt van de snelweg.
Niemand, ook Ralf Hütter en Florian Schneider niet, had op dat moment kunnen vermoeden dat Autobahn het begin van het einde zou zijn van de Amerikaanse mythe die werd afgetrapt met Chuck Berry’s Route 66 . Helaas voor Chuck, de kids van het nieuwe millennium vinden hun kicks op een Duitse snelweg. En het is natuurlijk de ultieme ironie dat de autobahn – net zoals internet is gegroeid uit een militair project, ARPAnet – ooit is neergelegd door een dictator (Hitler) die zijn troepen snel van oost naar west en van noord naar zuid wilde kunnen verplaatsen.
Isolement
Wie vanaf 1974 en het verschijnen van het Autobahn album terugwerkt naar de oorsprong van Kraftwerk, zal het opvallen dat het tweetal over een visionaire blik beschikte, of op zijn minst een zenuw van de toekomstige tijdgeest had blootgelegd. Voordat Kraftwerk in 1971 debuteerde, maakten ze een jaar eerder als The Organisation een obscuur album dat Tone Float heette. Het lijkt in de verste verte niet op de electronica van Kraftwerk.
De muziek van Tone Float is een rare mengvorm van freejazz en krakkemikkige electronica, maar de albumtitel had zo uit het handboek voor electronisch muzikaal behang – ambient – kunnen komen. En op hun eerste platen als Kraftwerk staan werkjes als Tanzmusik en Technopop . Hadden Ralf& Florian stiekem een lijntje naar de toekomst? Waar hadden ze hun LSD gekocht? De rest van de wereld had nog meer dan twintig jaar nodig om zover te komen.
Buitenbeetjes dus. Los van de muziek en hun vooruitziende blik heb ik het meest opvallende aan Kraftwerk altijd hun isolement gevonden. En wellicht heeft het één iets met het ander te maken. Kraftwerk heeft nooit in een commune geleefd, zoals veel van de Duitse krautrock-groepen uit de vroege jaren zeventig. Ze zijn ook nooit ingegaan op uitnodigingen om remixen te maken, toen die praktijk na de opkomst van de house populair was geworden. Ze deden gewoon hun ding, daar in de Klingklang studio in Düsseldorf.
Onthechting
Toen ik Ralf Hütter een paar jaar na de house-revolutie vroeg of hij zich in de hippietijd een outsider had gevoeld, was zijn antwoord volmondig: ja! Met uitroepteken. Zijn inspiratie kwam uit een gevoel van onthechting en vervreemding.
De inspiratie kwam uit het dagelijkse leven zelf, want de krautrock-generatie was opgegroeid in een cultureel vacuüm. De Duitse cultuur was taboe, daar hadden hun ouders voor gezorgd, en er was ook geen beat-traditie, zoals in Engeland en Amerika, die kon dienen als springplank naar ‘een nieuwe tijd’.
Maar waar de meeste krautrock-groepen een uitweg zochten in kosmische dromen van de romantische soort, daar was Kraftwerk pragmatisch, functioneel en wars van elke ideologische geldingsdrang. Was het werk in Klingklang gedaan, dan dronk Ralf Hütter geen kopje paddestoelenthee maar stapte hij op de fiets voor een rondje Ruhrgebied. Het ritmisch piepen van de pedalen was voor hem—muziek.
Kraftwerk – Autobahn (live: Minimum Maximum)
