Het is een filosofische vraag: Wat heeft nieuwsgierigheid met schaarste te maken? Ik weet het antwoord ook niet direct, maar ben er wel nieuwsgierig naar. Ik ga zoeken en zoek met me mee. Laten we beginnen bij wat tegenwoordig schaars is, schaarste. Schaarste staat voor gebrek—aan variatie in denken bijvoorbeeld.
In een vorig leven was ik redacteur van een hip magazine. De omslagen van de print-uitgaven werden uitbesteed aan jonge, hippe kunstenaars. Toen ik liet weten de cover van het komende nummer foeilelijk en nogal kleuterachtig te vinden – een stripicoon slecht nagetekend – kreeg ik de groep tegenover me. Nee, het was kunst. Nee, het was eigenwijs. Nee, het was stoer.
Argumenten over gebrek aan originaliteit, het gemis van een basisvereiste zoals tekenvaardigheid, of het mankeren van enige relevantie met betrekking tot identiteit en inhoud van het tijdschrift werden niet gehoord. Men was en bleef het niet met me eens. Men werd zelf boos omdat ik het niet met hen eens was. Mijn mening, die afweek van de groepsmening, werd niet geaccepteerd. Hoe durfde ik?
Mutual admiration society
Groepsdenken is de nieuwe terreur. Het is een van de vele paradoxen van deze digitale tijden dat juist de ik-cultus – met ‘selfie’ als woord van het jaar – de bloei van het groepsdenken voedt. Sociale media versterken de groupthink: je ‘liket’ wat je leuk vindt en de rest negeer je, bestaat niet. Zo krijg je vriendenclubjes – gemeenschappen, in marketing lingo – die allemaal dezelfde muziek leuk vinden, dezelfde clubs bezoeken en dezelfde mening hebben. Het aanbod en de keuzemogelijkheid zijn groter dan ooit en de variatie in reacties kleiner dan ooit. Het is lastig om het niet met elkaar eens te zijn.
De reclame doet daar vrolijk aan mee. ‘Iedereen denkt anders’, meldt de ongevraagde pop-up. Me hoela, troela. Iedereen denkt hetzelfde, in deze digitale tijden. Het is de onzekerheid die wordt opgeroepen door het enorme aanbod aan informatie en keuzemogelijkheden. Wie wordt overstelpt door het nieuwe en het onbekende, kiest voor het bekende en vertrouwde. Die zoekt bevestiging, van vrienden die ook bevestiging zoeken.
Zo bevestigen wij elkaar in onze onzekerheid en groeien de sociale media uit tot mutual admiration socities waarin we het roerend met elkaar eens zijn en schouderklopjes uitdelen. Daarin past geen afwijkende stem, laat staan kritiek. Heterogeen is heftig. Homogeen is heilig.
Schaarste aan schaarste
Er is steeds minder ruimte voor die afwijkende stem. Hij wordt, ook of vooral op de sociale media, naar de marge gedrukt. Wie de groepsmening niet deelt, moet maar zijn eigen clubje beginnen. Op de advocaat van de duivel zit niemand te wachten. Zo sluit men de gelederen en de geesten sluiten mee.
De overdaad doodt de nieuwsgierigheid. Het is natuurlijk een vorm van gemakzucht om je alleen over te geven aan wat je al kent of bekenden je aanreiken, want je kunt ook je eigen keuzemenu samenstellen. Maar dan moet je wel nieuwsgierig zijn naar het onbekende. Kritisch durven denken. Tegen onzekerheid kunnen. Op je snuit durven gaan. Een beetje ballen hebben. Stoer zijn.
Het verband tussen nieuwsgierigheid en schaarste is dat gebrek aan schaarste lui en weinig nieuwsgierig maakt. Overdaad schaadt. Bij schaarste delen mensen wat hen onderling bindt: de grootste gemene deler. Bij overdaad delen mensen wat hen van de rest scheidt: de kleinste gemene veelvoud. We leven in kleinste gemene veelvoudige tijden en roepen dat iedereen anders is. Maar de sociale media bevestigen het: de mens is en blijft een kuddedier. Nu meer dan ooit.
Ik wil maar zeggen, vragen zijn belangrijker dan antwoorden. Vergeet het kleinste gemene veelvoud en zoek de grootste gemene deler. Begin de dag goed en stel jezelf een vraag. Zoals: Word ik beter van al die kritiekloze bijval?
Hier een filmpje dat de meningen ernstig verdeeld:
Boyd Rice – People
