Je brein is geen spier. Dit keer wordt in het menselijk brein gedoken om voor eens en voor altijd de mythe achter de zeer populaire brain-trainingen te ontkrachten. Lees en oordeel zelf!
Als lippen kunnen worden opgespoten en de biceps opgepompt, dan is het ook mogelijk de grijze cellen tot Einstein-niveau op te krikken, toch? Braintrainers roepen ‘ja, intelligentie kun je trainen’. Wat vroeger hersengymnastiek werd genoemd – waarmee men puzzelen bedoelde – heet nu braintraining. Dat bekt wel zo lekker cool.
Tik dat woord in de zoekmachine en de braintrainers vliegen je om de oren. Reeksen websites met gratis brain-training-games. Braintrainers die braintraining cursussen geven en breinproducten leveren. Enthousiaste getuigenissen van proefkonijnen die hun probleemoplossende vermogen in drie maanden zagen verdubbelen. Je gaat je er bijna dom van voelen.
En dat alles vanuit de gedachte: ik kan beter. Ik moet beter. Ik zal de beste zijn die ik kan zijn. Ik moet moet alles uit mezelf halen. Ik kan iedereen zijn die ik wil zijn. Ik maak mezelf. Als ik maar flink genoeg mijn best doe. Ik moet het willen, dan kan ik het. En wat er niet in zit, kan ik er in stoppen—met hard werken en het slikken van breinpillen.
Vloeibare intelligentie
Er bestaan misverstanden rond de rekbaarheid van het brein en de mogelijkheden om het IQ (intelligentie quotient, de wetenschappelijke term voor de mate van intelligentie van een individu) te vergroten. Waar braintrainers over het IQ spreken, bedoelen ze het werkgeheugen. Suggestie: uw brein is een computer en werkt sneller met een groter werkgeheugen. Laten we die vergelijking voortzetten: het IQ is de processor. Het werkgeheugen is een ‘lagere’ functie.
Via het werkgeheugen kunt u zichzelf cognitief trainen en daar zijn al die brain-training-games – vroeger puzzels genaamd – voor bedoeld. Vul dagelijks een sudoku puzzel in en na een maand gaat het makkelijker en sneller. Gefeliciteerd, u heeft zichzelf een nieuwe vaardigheid aangeleerd. Maar is uw werkgeheugen vergroot? Bent u nu intelligenter? Begrijpt u de hond opeens beter? Speelt u plots gitaar?
Psychologen maken onderscheid tussen vloeibare en gekristalliseerde intelligentie. Met het eerste bedoelen ze: abstract redeneren, patronen herkennen en problemen oplossen. Kortom, logisch redeneren op basis van deductie (van het algemene naar het bijzondere, de werkwijze van wetenschappers) en inductie (van het bijzondere naar het algemene, de werkwijze van kunstenaars). Gekristalliseerde intelligentie staat voor: kennis, vaardigheden en ervaring. Kennis kun je verwerven. Vaardigheden kun je leren. Ervaring kun je opdoen. Dat deel van je brein kun je vullen. Maar niet met vloeibare intelligentie.
Maakbare mens?
De braintrain industrie kwam tot bloei na een publicatie in 2008 van een Zwitserse psychologe, Suzanne Jaeggi. Ze stelde dat het IQ groeit door het werkgeheugen stevig te trainen. Het is de ideologie van de maakbare samenleving toegepast op de mens en wel op dat deel van zijn anatomie dat Homo sapiens van dieren onderscheidt. Maar je brein is geen spier en IQ-fitness training een illusie. Jaeggi is inmiddels op haar bevindingen terug gekomen. De braintrain cursussen, boeken over de beste aanpak om het IQ te vergroten en de websites met brain-train-games (voorheen puzzels) zijn er nog steeds. En het worden er steeds meer.
Ons brein is flexibel, dat staat vast. Ons werkgeheugen is een emmer waar kennis in stroomt en uit verdampt. Vaardigdigheden kunnen worden aangeleerd en afgeleerd, al is dat laatste soms lastig. Wie het hoofdrekenen uitbesteedt aan de rekenmachine, kan na verloop van tijd minder goed hoofdrekenen. Use it or lose it. En wie de rekenmachine weg legt en uit zijn hoofd gaat rekenen, wordt er beter in.
Maar nooit: eindeloos veel beter. Er is een plafond. Dat is uw IQ. Hoger gaat niet. Helaas, maar waar: het IQ is niet te vergroten en al helemaal niet permanent op te pompen. Wat braintrainers niet vertellen is dat het IQ wel kan afnemen. Ook daar is weinig tegen te doen. De aftakeling kun je op zijn best een beetje afremmen. Dat doe je door je gezond verstand te gebruiken, het liefst dagelijks. En wie zijn geheugen wil verbeteren, hier is een BBC clip met een beproefde methode—uit 2003.
How to train your memory (BBC, 2003)
