De smartphone in je broekzak is een digitale rattenvanger. Ongemerkt neemt hij je brein over. En het kritisch denkvermogen.
Techniek is een zegen en een vloek. Zonder technologie waren we nog steeds ongeletterde barbaren die korte, brute levens leefden. Dankzij technologie kent een aanzienlijk deel van de mensheid geen gebrek meer. Waar zouden we zijn zonder vuur, landbouw, het wiel, elektriciteit?
In de handen van kwaadwillenden kan techniek een vloek zijn. Wapens zijn er niet alleen om te jagen op fazanten. Vliegtuigen zijn er niet alleen om mensen of goederen te vervoeren, weten we sinds ‘11 september’. En computers kunnen worden gehackt, met alle consequenties van dien.
Maar ook als je van goede wil bent, kan technologie zich sluipend tegen je keren. Als je er niet slim mee omgaat kan technologie je zelfs verminken, zonder dat je het door hebt.
Magie van de plank
In beginsel is de mens-machine interactie een winnende combinatie, mist op de juiste wijze ingezet. Auto’s rijden ons naar heinde en verre, maar wij rijden de auto. Is de bestuurder niet competent – of kwaad van zin – dan volgen er brokken en slachtoffers.
In de praktijk fungeert de computer, het digitale rekenwonder, als verlengstuk van ons brein. Op de juiste wijze gebruikt verruimt hij de grenzen van ons kunnen op een manier die het voorstellingsvermogen van vorige generaties verre te boven gaat. In de ogen van Rembrandts tijdgenoten doen wij aan toverkunst. Beeldtelefoon, info onder de knop, muziek uit het niets. Voor ons routine, magie van de plank.
De computer als aanvulling op of verlengstuk van ons brein doet ons boven onszelf uitstijgen. Zonder boordcomputer hadden de astronauten Armstrong en Aldrin nooit op de maan kunnen landen. Zij zaten aan de knoppen, de computer deed het rekenwerk
Groei en snoei van het brein
Maar blijft de computer een zegen als we er ook taken aan uitbesteden die we eigenlijk – of beter – zelf kunnen uitvoeren? Als we makkelijk of lui zijn en het digitale brein laten doen wat we ook zelf ‘met het blote hoofd’ kunnen doen?
Plastisch brein
Ons brein is plastisch, vertellen psychologen. Het schikt zich voortdurend naar de wisselende omstandigheden. Dat maakt ons mensen uitermate flexibel, in staat om zich te voegen naar een dynamische omgeving. Die schikkelijkheid heeft grote voordelen, maar er is een prijs. Het plastische, zich aanpassende brein vernieuwt zich voortdurend en wat weinig of niet meer wordt gebruikt, valt af. Voor ons brein geldt: use it or lose it.
Er vallen niet alleen gaten in het geheugen – tenzij je de inhoud van het geheugen dagelijks even oproept en aldus ververst – ook mentale vaardigheden die je niet regelmatig gebruikt takelen af of verdwijnen. Zoals het hoofdrekenen. Of het selecteren uit een aanbod, het maken van keuzes op basis van criteria. En met het vermogen om zelfstandig te kiezen verdampt uiteindelijk het kritisch denkvermogen.
Gebruik je hersens
https://www.youtube.com/watch?v=AzH98mC6gVM&nohtml5=False
De term levenslang leren is dus een pleonasme. Onze biologie maakt dat we ons leven lang blijven leren. Ons brein is erop ingericht om telkens nieuwe schakelingen te maken en nieuwe circuits te leggen. Maar daartoe moet het wel worden uitgedaagd. Wie die uitdaging – het uitvoeren van cognitieve taken – overdraagt aan de zaktelefoon, verarmt zijn brein. Die wordt dommer. Want wat niet wordt gebruikt, verdwijnt. Zie het hoofdrekenen.
Rattenvanger van Hamelen
We worden onze smartphone of, misschien nog erger, onze smartphone wordt ons. Die is geproduceerd door een fabrikant met een eigen agenda: het bedrijfsbelang, niet ons belang. Die bepaalt de functionaliteit, niet wij. Ons brein wordt geappt.
Zo kruipt het digitale domein ongemerkt onze schedel binnen en vestigt zich in het meest individuele en waardevolle, het meest onvervreemdbare, wat we hebben. Zonder het te weten wordt ons brein gekoloniseerd. Silicon Valley – en alle hardware-producenten – als rattenvanger van Hamelen.
Overdaad leidt tot overgave en matiging is het antwoord op overdaad. Nu er voor de meest onzinnige functies een app is bedacht en we het risico lopen ons te verliezen in de zaktelefoon – om er in te verdwijnen – kan de betovering van de digitale magie worden vebroken door de smartphone even weg te leggen. Je krijgt er je brein voor terug. En dus jezelf.
