Internet is een cadeau van de mensheid aan zichzelf, brengt ons dichter bij elkaar en verder van de werkelijkheid. Het versterkt de cognitieve dissociatie.
Internet is een nieuw continent. Het is een vreemd continent, waar alles anders is dan de wereld die we kenden vóór internet. Het is in beginsel oneindig. Het heeft geen grenzen. Tijd bestaat er niet, het is er altijd ‘nu’. Op internet gaat de zon nooit onder.
Alsof je door het hol van het konijn uit Alice in Wonderland bent gevallen en in een ogenschijnlijk vertrouwde, maar surrealistische wereld bent terecht gekomen. Waar de werkelijkheid zoals je die kende wezenlijk anders is. Waarin je moet rennen om stil te staan, anders ga je achteruit. Waar getallen zich voordoen als waarde. Waar de kaart en de plek samenvallen.
Voor mensen die in 1990 of later zijn geboren, de millennium-generatie, is internet een gegeven. Een wereld zonder 24 uur-toegang tot cyberspace is hen onbekend. Die kunnen ze zich nauwelijks voorstellen. Hun belevingswereld is mede gevormd door dat oord waar de zon nooit onder gaat. Het surrealisme van dat continent maakt onlosmakelijk deel uit van hun fysieke wereld.
Aldus sijpelen de normen en waarden van cyberspace door naar de sensuele wereld en zorgt de magie van internet voor verwarring in het ‘echte’ leven. Echt tussen aanhalingstekens, want de consensuele hallucinatie die we internet noemen zorgt voor vergaande verwarring. Zoals: het onderscheid tussen virtueel en fysiek vervaagt. De mediarepresentatie is de werkelijkheid geworden. De kaart en de plek vallen samen.
AltaVista, de blik van boven
Dat was de sensatie toen ik in 1995 voor het eerst – via een 28K modem dat pruttelende babygeluidjes maakte voordat de verbinding tot stand kwam – over het wereldwijde web surfde. (Die beeldspraak heb ik nooit begrepen, moet ik bekennen. Het voelde eerder als teleportatie.) Het duizelingwekkende gevoel dat ik in een dimensie was gestapt waar ruimte en tijd niet bestonden. Waar de kaart de plek was geworden. Klik op een hyperlink (zo heette dat vroeger) en presto, je bent er.
Midden jaren negentig van de vorige eeuw explodeerde internet in no time flat van academisch speelgoed tot massamedium. Ik maak me sterk dat de mensen die het nieuwe continent, de virtuele wereld, voor ons toegankelijk maakten – de slimme jongens en handige zakenlui van Silicon Valley – zelf begrepen waar ze mee te maken hadden of wat ze aan het doen waren.
Twintig jaar na dato komt een term als ‘informatiesnelweg’ bepaald oldskool over, alsof je raketten beschrijft in termen van paard en koets. De millennials zullen nooit van AltaVista (‘de blik van boven’) of Netscape Navigator hebben gehoord. Dat waren in 1995, toen ik duizelig mijn eerste stapjes in cyberspace zette, respectievelijk de belangrijkste zoekmachine en de leidende webbrowser. De vooruitgang is hard voor pioniers.
AltaVista in 1996
Spreadsheet-tovenaars
Grappig genoeg sloot de Gestalt van internet, de kaart is de plek, naadloos aan op de bril waarmee andere zegeningen van de ICT-revolutie ons naar de wereld deden kijken. Zo is het spreadsheet – VisiCalc was de killer application van de eerste Apple computers – de routekaart waarmee managers door het zakenleven navigeren. Ze zien cijfers voor mensen aan, profielen voor personen, statistiek voor de werkelijkheid. Dat zouden we cognitieve dissociatie kunnen noemen, een vorm van media-psychose. In het brein lopen waan en werkelijkheid door elkaar. Fictie wordt feit en feiten worden fictie.
We weten inmiddels allemaal welke schade ‘spreadsheet-tovenaars’ kunnen aanrichten. Managers zonder enige inhoudelijke kennis van zaken maken op basis van hun cijfermatrix keuzes die de uitvoerenden, zij met de hands on ervaring en kennis, ernstig in hun werk belemmeren, zo niet onmogelijk maken. Managers zijn bij uitstek de mensen die kaart en plek door elkaar halen, die middel en doel met elkaar verwarren. De virtuele illusie maakt meer kapot dan je lief is.
Het is de manier van denken die van de chaotische wereld een gescripte werkelijkheid wil maken. Een controledrift die neigt naar bewustzijnsvernauwing en het toeval volledig wil uitschakelen, want verrassingen zijn eng. Die noden tot improvisatie, vragen om een niet-voorgekookte respons. De cognitieve dissociatie leidt tot risico-mijdend gedrag, terwijl hun werkelijke bazen – de aandeelhouders – op de beurs doen aan casino kapitalisme. Wie is hier gekker?
Voorspelbaarheid is het dogma van de ‘spreadsheet-tovenaars’ en aldus smoren ze de gangmakers van hun wereld, creativiteit en innovatie. Verrassingen kruiden het leven, maar de manager blieft zijn lunch het liefst laf. Daar wordt hij op afgerekend.
Het spreadsheet als tovenaar
https://www.youtube.com/watch?v=GR1aySPBH9M
De wijze waarop managers hun spreadsheet hanteren is een treffend voorbeeld van cognitieve dissociatie. Het past bij de wereld waarin virtueel en sensueel door elkaar zijn gaan lopen, waar de sensatie het feit is geworden en feiten van de weeromstuit subjectief worden geacht. ‘Wat weten de experts er nou van?’ is een klacht die vóór 1995 niet werd gehoord. Het‘objectieve’ spreadsheet – en objectief staat tussen aanhalingstekens, want wie levert de cijfers aan? – is een anker van zekerheid in een wereld die exclusief bestaat uit subjectiviteit.
Internet volwassen
Na twintig jaar wild west is de pioniersfase van cyberspace wel voorbij. De computer is een telefoon geworden – en de telefoon een computer – en via de alom aanwezige draadloze verbinding zit cyberspace tegenwoordig in onze broekzak of handtas. Internet is volwassen geworden. Sommige cowboys van toen zijn nu de keizers van de digitale wereld. Maar de cognitieve dissociatie, de verwarring tussen virtueel en sensueel, tussen namaak en echt, tussen fictie en feit, is gebleven. Zeg maar gerust: exponentieel gegroeid.
Je staat er met open mond naar te kijken, een verbazing die de millennials niet voelen. Internet is een historische prestatie, een geschenk van de mensheid aan zichzelf. Het is ook een cadeau met de potentie van een verslavende drug. Een drug die echter niet verruimend, maar vernauwend op het bewustzijn werkt. Wie de kaart verwart met de plek, zal onherroepelijk verdwalen. Die komt niet meer thuis.
