De single, het plaatje op 45 toeren, is voor menige vinyl- en muziekliefhebber het favoriete format: brille met een B-kant.
Zoals iedereen zich de eerste kus kan herinneren, zo vergeet geen enkele vinylliefhebber wat zijn eerste plaatje was. Plaatje, geen plaat. De 45 toeren single, het drukke kleine broertje van de meer volwassen langspeelplaat die slechts 33 en een derde rondjes per minuut op de draaitafel draait, betekende voor menige muziekfanaat het begin van een levenslange liefde.
Wat is er zo speciaal aan de single? Daarover praten een aantal liefhebbers in de BBC documentaire The joy of the single (45/7”) die onder dit verhaal is te zien. Singles zijn fascinerende objecten, verpakt in kleurrijke hoezen en voorzien van labels met intrigerende info (composed by Leiber/Stoller: wie zijn die mensen?).
Singles vragen maar drie minuten van je tijd en transporteren je naar een andere wereld. Voor veel tieners van toen was de single het eerste eigen bezit en de eerste persoonlijke kennismaking met schoonheid en kunst. En de single heeft een bonus, de B-kant. Daar kunnen onvermoede en aangename verrassingen schuilen.
Mijn eerste single kreeg ik voor mijn verjaardag, Jumping Jack Flash van de Rolling Stones. Maar die tel ik niet als mijn eerste plaatje. Dat is de eerste single die ik zelf uitzocht en zelf afrekende (met een platenbon): Classical Gas van Mason Williams.
Mason Williams – Classical Gas
Het was een hit in de zomer van het roerige jaar 1968. Toen het nummer in augustus piekte op nummer 2 van de Amerikaanse hitparade stond de Russische inval in Praag voor de deur, maar dat wist uiteraard niemand. Het hitsucces in Nederland was meer bescheiden: zes weken in de Top 40 van Radio Veronica, hoogste positie nummer 25.
In 1969 won Classical Gas drie Grammies: Best Instrumental Composition, Best Contemporary-Pop Performance, Instrumental, and Best Instrumental Arrangement. Het is nog altijd het meest gespeelde instrumentale nummer op de Amerikaanse radio, meer dan vijf miljoen keer te horen geweest. De YouTube-teller staat op 2.226.663 weergaven.
In 1968 was Mason Williams de belangrijkste tekstschrijver van de Smothers Brothers Comedy Hour, de wekelijkse tvshow van de broers Tom en Dick Smothers die humor combineerden met muziek. Daar speelde het multitalent – Williams is naast komediant tevens dichter, gitarist en componist; hij schreef de hit Cinderella Rockafella voor Esther en Abo Ofarim – zijn instrumentale compositie verschillende malen. Voor diezelfde Smothers Brothers show baseerde komediant/muzikant Jim Stafford zijn act op Classical Gas.
Jim Stafford – Classical Gas
Het nummer is verschillende malen gecovered. Williams speelde Classical Gas als solist (dus zonder orchestratie) op zijn album Handmade uit 1970 en Nashville’s meest gevraagde studiogitarist Chet Atkins deed een elektrische versie. In 1975 had synthesizer-pionier Synergy (Larry Fast) het niet zo briljante idee om het speciaal voor gitaar gecomponeerde nummer op de Moog uit te voeren.
Mason Williams was als tekstschrijver ook verbonden aan de Glen Campbell Goodtime Hour en de voormalige Beach Boy (en zanger van Galveston) heeft Classical Gas een aantal malen live gespeeld. Campbell was in de jaren zestig onderdeel van de Wrecking Crew, de studioband uit Los Angeles die meespeelde op Williams’ single uit 1968.
Glen Campbell – Classical Gas
Mijn favoriete cover van Classical Gas is van Nederlandse makelij. In 1990 schreef ik voor Nieuwe Revu een aantal portretten van helden uit de gloriejaren van de Nederpop, eind jaren zestig begin jaren zeventig. Op een middag in augustus 1990 zat ik in een keuken boven een café in het centrum van Leeuwarden tegenover Jan Akkerman, die daar op dat moment woonde. Bij Akkerman is een gitaar doorgaans binnen handbereik en tijdens het gesprek zat hij te tokkelen.
Vraagt Jan opeens: ‘Alfred, wat wil je horen?’. En zonder nadenken zeg ik: Classical Gas. Waarop Akkerman voor de verblufte verslaggever een oorsuizend fraaie versie van Mason Williams’ compositie begint te spelen. Het bandje met de opname is een gekoesterd kleinood, dat spreekt. Negen jaar later brengt Akkerman zijn album Passion uit, een plaat met louter akoestische solostukken. De orchestraties doet hij zelf, via klank en arrangement. Daarop ook Classical Gas. Ik ken geen betere versie.
Jan Akkerman – Classical Gas/Gate To Europe
Tot zover het eerste plaatje. Dat is een objectief gegeven, een feit. Die andere vraag aan de vinylfanaat is meer subjectief: wat is naar jouw mening de beste single ooit gemaakt? Onzinvraag natuurlijk, maar duivels leuk om mee te spelen. Iedereen heeft een favoriet en de mijne is Autumn Almanac van The Kinks.
Autumn Almanac is de opvolger van het veel bekendere Waterloo Sunset, een van de absolute hoogtepunten in de vaak schromelijk onderschatte Kinks-canon. Het was een Engelse Top 3-hit in de herst van 1967, in Nederland kwam hij tot nummer 6. Autumn Almanac was een non-albumtrack, dus alleen als single verschenen. De mono-versie is, samen met B-kant David Watts, toegevoegd aan de cd-release van het album Something Else.
Met de wijsheid achteraf kun je stellen dat Autumn Almanac het begin is van The Kinks van The Village Green Preservation Society en Muswell Hilbillies, de groep die de opkomst van de technocratie en de teloorgang van een volkscultuur portretteert, zoals Blur dat in de jaren negentig deed met de veramerikanisering van de Britse samenleving.
The Kinks – Autumn Almanac
De brille van Autumn Almanac is bedrieglijk, je kunt niemand kwalijk nemen dat hij of zij niet direct hoort hoe absurd vernuftig het nummer in elkaar steekt. Het telt naast intro, outro en hoofdthema uit maar liefst zes variaties en dat alles in 185 seconden. Met de muzikale ideeën van de 3:05 die Autumn Almanac duurt, kun je een complete elpee vullen.
A 00:00 – 00:08 (intro)
B 00:08 – 00:34 (hoofdthema)
C 00:34 – 00:45 (brug 1)
D 00:45 – 00:56 (thema 2: variatie 1)
B 00:56 – 01:24 (hoofdthema)
E 01:24 – 01:40 (thema 3: variatie 2)
F 01:40 – 01:56 (thema 4: variatie 3)
G 01:56 – 02:10 (thema 5: variatie 4)
H 02:10 – 02:16 (brug 2)
B 02:16 – 02:42 (hoofdthema)
I 02:42 – 03:05 coda
Autumn Almanac is een musical of een rockopera in miniformaat. Pete Townshend had het in 1966 gedaan met A Quick One While He’s Away, het slotnummer van het tweede album van The Who, A Quick One. Dat telt ook zeven thema’s, maar duurt 9:10. Autumn Almanac stopt evenzoveel muzikale ideeën weg in een slordige drie minuten. En maakt er een coherent geheel van, een hitsingle bovendien. Zonder refrein. Het is verbijsterend.
En het toont de magie van de single.
