Martin Koolhoven over de subversieve western

Martin Koolhoven

“Iedereen die van film houdt, houdt van westerns,” aldus Martin Koolhoven. Een gesprek over spaghettiwesterns, de tijdgeest en sneeuw.

Martin Koolhoven maakte met BrimstoneKoolhoven’s Brimstone volgens de titelrol – de eerste western van Nederlandse origine. Of zoals een Britse filmcriticus het omschreef, de eerste Edam western. Dan tellen we de acht afleveringen van Tim Tahoe, een tv-serie uit de jaren zestig met Rudi Falkenhagen in de titelrol, uiteraard niet mee.

Brimstone ontving beleefd applaus tijdens zijn première op het Filmfestival van Venetië, werd in Nederland juichend ontvangen en in Amerika naar de prullenmand verwezen. Waarmee Koolhoven zich in hooggeëerd gezelschap bevindt, want Sergio Leone’s Once Upon a Time in The West – zijn lievelingsfilm – kreeg indertijd aan de andere kant van de oceaan ook weinig handen op elkaar.

Het is geen toeval dat Koolhoven voor zijn eerste grote internationale productie – Brimstone telt acteurs uit Nederland, Australië, Engeland, Amerika, Zwitserland, Zweden en België; er zijn Ieren en Duitsers in kleinere rollen – koos voor de western. Hij kent het genre door en door, is een liefhebber. “Iedereen die van film houdt, houdt van westerns,” stelt hij. “Het ís het oergenre, want het begon allemaal zo’n beetje met The Great Train Robbery.”

 

The Great Train Robbery

 

Komt dat omdat het gegeven van de western interessant is? Er is geen wet.

Koolhoven: “Dat is precies waarom de western altijd populair was. De beschaving rukt op, maar voorbij de frontier geldt de wetteloosheid, daar is het iedereen voor zich. Dat is wat voor eeuwig de Amerikaanse geest heeft misvormd, maar ook wat er aantrekkelijk aan is. Het jongetjes-gevoel, je moeder is er niet bij en je kan doen wat je wil.”

Dat is op zich mooi, maar dan hangt het er vervolgens vanaf wat je doet.

“Natuurlijk. Uiteindelijk is anarchie verschrikkelijk, dat is het recht van de sterkste. Amerikaanse cultuur is vaak oppervlakkig, maar aan de andere kant: het heeft er ook voor gezorgd dat het een maatschappij van extremen is. Naast armoede en ellende heeft dat ook Citizen Kane voortgebracht en dat is toch echt wel een meesterwerk. De hardste Amerika-kritiek komt altijd uit Amerika. De beste universiteiten van de wereld staan in Amerika. Als je een land beoordeeld op zijn beste punten, scoort Amerika heel hoog. Als je geld hebt, is het daar goed toeven.

“Er zit een soort vrijheidsdramg in die me ook aanspreekt, al levert het ook veel pulp voor de massa op. Ik zou er niet willen wonen, dat had al lang gekund, daar ben ik dan teveel Nederlander voor. Maar ik hou ook wel van dat land, ik vind het te makkelijk om alleen maar kritiek te hebben. Iemand heeft ooit eens gezegd: het mooie van Amerika is dat alles wat je erover zegt is waar.”

We hebben lang gedacht dat de western uit de cinema was verdwenen, maar het genre is terug van nooit helemaal weggeweest.

“Ge-luk-kig! Het heeft natuurlijk ook veel te maken met commercie. In de filmwereld zelf is de western altijd populair geweest. Dat merkte ik toen ik zei dat ik een western ging maken. Dat was nog voor Tarantino Django Unchained had aangekondigd. Marc Johnson, een Amerikaanse producent die heeft gewerkt met Clint Eastwood en ook is betrokken bij Breaking Bad, nodigde me uit om te praten. Die zei: ‘Voor een goede western is altijd plaats. Voor een goede film is altijd plaats.’

“Maar de conservatieve wereld van het geld moet altijd het idee hebben dat ze het terug kunnen verdienen, dus wat je nodig hebt zijn een paar films die het goed doen. True Grit was in Amerika de eerste western die weer een groot succes was. Die heeft het voorwerk gedaan. Toen kwam Django Unchained en dan kán het opeens. Ook al was ik er voor Django Unchained al mee bezig, ik denk wel dat het heeft meegeholpen in de financiering van Brimstone.

“De western is een tijdje weggeweest omdat er in de jaren zeventig een enorme overkill was. Er werden er honderden per jaar gemaakt. Vervolgens zijn er een paar films als Unforgiven gemaakt die intimiderend waren. Unforgiven voelt als een afsluiting, het is een soort commentaar op het genre.”

 

Trailer Unforgiven

 

Koolhoven: “En wat misschien ook een beetje meespeelt… Wat is op dit moment het meest populaire genre? Dat zijn de superhelden, waar ik helemaal niet van hou. Maar wat is dat eigenlijk? Het zijn eigenlijk verhalen over goden. En op het moment dat mensen dat een beetje beu worden is de western misschien het eerste alternatief. De western is namelijk een abstractie van de maatschappelijke toestand. Tarantino heeft eens gezegd en daar heeft hij gelijk in: je kunt de tijdgeest van elke periode het beste herleiden naar de westerns die in die tijd gemaakt zijn.”

Dat heeft hij uit Six Guns and Society, het boek uit 1975 van de Amerikaanse socioloog Will Wright.

“Dat speelde toen, maar die theorie is nog steeds relevant. Nu Brimstone af is kan ik er ietsje objectiever naar kijken. Django Unchained kijkt op een andere manier naar de geschiedenis. Die pakt een zwart perspectief, dat van de slaaf.

“Dat is precies wat er nu aan de hand is, vanuit perspectief van minderheden kijken we naar de werkelijkheid en dat is wat ik heb gedaan in Brimstone. Daar kijk ik vanuit vrouwelijk perspectief. We laten een ander perspectief toe dan ons eigen perspectief. Dat had ik helemaal niet in de gaten toen ik aan de film werkte. Maar als ik er nu naar kijk, snap ik: dat is typisch van nu, dat kon je tien jaar geleden niet doen.”

De remake van The Magnificent Seven heeft een Afro-Amerikaan in de hoofdrol en telt daarnaast een Mexicaan, een indiaan, een Aziaat en drie blanken. Wie staan eraan het slot nog overeind? Niet de blanken. De western is multicultureel geworden. Daarom overleeft het genre, het groeit met zijn tijd mee.

“Dat is het sterke van de western: hij pakt de tijdgeest. Het is een perfect vehikel om op een bijna allegorische manier iets te vertellen.”

Zoals sciencefiction de manier is om iets over de samenleving van nu te zeggen.

“Ook, dat is een ander genre waar dat voor geldt.”

De western is een soort griekse tragedie, heel existentieel.

“Je kunt grote verhalen vertellen zonder dat het gek of gestyleerd aanvoelt.”

Brimstone is wat mij betreft het tweede voorbeeld van een nieuw subgenre, dat typisch van nu en ook typisch Noord-Europees is: de calvinistische western.

“Jij noemde The Salvation als de eerste, is het niet? Die heb ik niet gezien. Ik heb ‘m al heel lang liggen, maar ik ben er nog niet aan toegekomen.”

 

Trailer The Salvation

 

Brimstone speelt, althans voor een deel, in de sneeuw, net als recentelijk The Dark Valley en The Hateful Eight. Wat is dat toch? Vroeger speelde de western in de woestijn en nu in de sneeuw en de bergen.

“Dat is Il Grande Silenzio (Sergio Corbucci, 1968), dat was jarenlang de western in de sneeuw. Eastwood heeft heel lang met het idee rondgelopen om daar een remake van te maken, maar uiteindelijk heeft hij een aantal ideeën verwerkt in met name Pale Rider. Het is gek dat er in westerns geen sneeuw te zien was. Dat heeft waarschijnlijk logistieke redenen, want natuurlijk sneeuwde het toen ook.”

Is dat de schaduw van John Ford en diens Monument Valley?

“Dat we daarom de woestijn in…? Dat zou zo maar kunnen. Die Italianen draaiden in eerste instantie allemaal in Almería, Spanje, waar het ook woestijn is. Tot Corbucci zei: we draaien in de Dolemieten. En daar ligt sneeuw.”

Klopt het dat Once Upon a Time in the West jouw favoriete film is?

“Jajaja. Die is zo verschrikkelijk goed. Op een gegeven moment praat je over films die zo goed zijn dat het bijna niet meer te zeggen is wat nou de beste is, maar als ik één film mag kiezen dan is het denk ik die film. Volgend jaar kan het Touch of Evil zijn. Once Upon a Time in the West is ontegenzeggelijk een groot meesterwerk.”

Op je maandelijkse filmavond in EYE, Cinema Egzotik, heb je ook spaghettiwesterns vertoond. Wat boeit jou in de spaghettiwestern?

“Er zijn een aantal dingen. Het eerste wat ik er zo aantrekkelijk aan vind… Bij de spaghettiwestern denken de meeste mensen direct aan Sergio Leone. Natuurlijk, dat zijn de beste. Maar er is zoveel meer. En als je met name naar die films kijkt – die vaak helemaal niet zo duur waren, in tegenstelling tot de latere films van Leone – dan zijn het films met een hele opmerkelijke moraliteit.”

 

Trailer Il Grande Silenzio

 

Koolhoven: “Het waren gevaarlijke films, je wist nooit of de held ook wel een held zou blijken. De hoofdpersoon van Django gaat er met het goud vandoor, dat hoort een held helemaal niet te doen. Je bent nooit veilig. Het is stout, dat vind ik heel leuk. En de losheid waarmee die Italianen te werk gingen.”

Dat allemaal, plus het vakmanschap.

“De goeie dus, want er zijn er honderden gemaakt en de meesten zijn niet goed natuurlijk. Op een gegeven moment was de vraag zo groot dat stuntmensen en regie-assistenten die films mochten maken. Dat heeft ook interessante dingen opgeleverd. Een heftige communistische film met homo-erotische tendensen, dat soort rare dingen. Dat is ook heel leuk aan de spaghettiwestern.

“Maar als je naar de beste kijkt en dan hebben we het over de films van Leone, maar ook Django en Il Grande Silenzio en Quién sabe? (A Bullet for the General), dat zijn waanzinnige films. Ik ken geen films die Amerikaans kolonisme heftiger bekritiseren dan Quién sabe? Aan het einde schiet de Mexicaan die de president heeft geholpen maar eigenlijk volkomen rot is en schijt aan dat hele Mexico heeft, zijn Amerikaanse vriend neer. Die vraagt: maar waarom dan. Het antwoord: geen idee, maar het moet. Het geld geeft hij weg aan een jongetje en zegt tegen hem: Don’t buy bread. Buy dynamite. Dat is zó subversief. Waanzinnig goeie film!”

Dat gevaarlijke van de personages in de spaghettiwestern, dat is de geest van Pasolini.

“Absoluut.”

En dat heeft Tarantinoi helemaal omarmd.

“Maar echt gevaarlijk vind ik Tarantino niet meer, omdat hij er altijd die humor bij doet. Dus je voelt je nooit onprettig.”

Plots staat er een jonge vrouw naast ons tafeltje. Ze complimenteert de regisseur met Brimstone. “Ik wil zeggen dat ik ‘m heel vet vond.”
“Dank je wel,” antwoordt hij.
Tegen mij: “Dit is me nog nooit zoveel overkomen als nu. Dit gebeurt zó váák met deze film.”

Dat is een mooi resultaat voor een film waarmee je uit je comfortzone bent gestapt.

“Absoluut. Maar aan de andere kant, het was ook een beetje thuiskomen.”

 

Martin Koolhoven over Brimstone

Geef als eerste reactie